Chùa Hòe Nhai

Chùa Hòe Nhai – Ba Đình

           Chùa Hòe Nhai có từ thời Lý, tên chữ Hồng Phúc Tự, ở số 19 phố Hàng Than, phường Nguyễn Trung Trực, quận Ba Đình, Hà Nội.

Tương truyền chùa Hòe Nhai dựng từ thời Lý. Lâu ngày đổ nát, đến đầu thời Lê trung hưng, khi hoà thượng Thuỷ Nguyệt thuộc thiền phái Tào Động đến trụ trì, chùa mới được xây dựng lại. Ngày 21-1-1989 Bộ Văn hóa đã xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Sang thế kỷ 21 chùa lại được trùng tu gần như hoàn toàn.

Chùa nhìn về đất Phật ở hướng tây. Tuy hiện nay diện tích còn lại của chùa không lớn nhưng mặt ngoài trông thoáng đãng với dãy tường hoa khá dài và các cổng ở trên mặt hai phố Hàng Than và Hoè Nhai. Khuôn viên bên trong mát mẻ, trang nghiêm, có nhiều cây hoa đẹp trồng dọc theo lối đi lại và các khoảnh sân nho nhỏ dưới những tán cổ thụ xanh tốt quanh năm.

Mặt bằng chùa Hoè Nhai có bố cục kiểu “nội Công ngoại Quốc”. Qua cổng chính trên phố Hàng Than, du khách bước vào một sân ngắn với các tháp mộ ở hai bên phía trước toà Tam bảo. Tiền đường, thiêu hương nối với hậu cung được xây theo hình chữ “Công”. Phía sau chính điện có nhà Tổ và trai phòng với các dãy hành lang bao bọc xung quanh. Ngôi chùa hiện nay có lẽ chỉ còn thiếu hồ sen và lầu chuông, gác trống so với mô tả trong tấm bia dựng năm 1703. Một khác biệt nữa là cổng cũ đã thay bằng một ngũ môn quan to hơn nhiều.

Trong chùa có 28 bia đá, quý nhất là tấm bia dựng năm 1703 đã nói ở trên. Đối chiếu văn bia với chính sử, các nhà nghiên cứu đã xác định được vị trí Đông Bộ Đầu nơi diễn ra trận đánh ngày 29-1-1258 là tại khu vực bờ sông Hồng gần chùa Hòe Nhai. Trong trận này vua Trần Thái Tông đã đích thân chỉ huy cánh quân thủy, còn tướng tiên phong Trần Khánh Dư dẫn kỵ binh chủ động tấn công địch. Chiến thắng lẫy lừng Đông Bộ Đầu đã làm cho đội quân Nguyên của Ngột Lương Hợp Thai phải rút chạy về Vân Nam (Trung Quốc) chỉ 10 ngày sau khi tiến vào thành Thăng Long bỏ ngỏ.

Chùa có 36 pho tượng tròn, cổ nhất là tượng Cửu Long, còn gọi là Thích Ca sơ sinh. Năm 2006, nhân dịp UNESCO công nhận lễ Phật đản là một lễ hội tôn giáo thế giới, nhiều công trình văn hóa Phật giáo nổi tiếng khắp châu Á được nhắc đến, trong đó có pho tượng “Sám hối” tại chùa Hòe Nhai, với tạo hình đặc sắc và là độc nhất ở Việt Nam. Tác phẩm thể hiện một người đội mũ miện, mặc triều phục đang quỳ gối, hai bàn tay cung kính mở rộng úp trên mặt phẳng, đỡ lấy thân mình đang cúi sát đất và mang trên lưng một pho tượng Phật cao lớn trong tư thế ngồi kiết già toạ sen, tay bắt quyết. Có nguồn tài liệu cho biết chính vua Lê Hy Tông đã sai tạc tượng này để tỏ lòng sám hối của mình sau sự kiện thiền sư Tông Diễn vào kinh dâng vua hộp “Ngọc khai thị” (Ngọc mở mắt).

Theo nhiều nhà nghiên cứu, khoảng năm 1678, vua Lê Hy Tông có lệnh buộc tăng ni phải lui về chốn núi rừng, thôn xóm vắng vẻ để hành đạo, không được ở kinh đô Thăng Long nữa. Nghe tin này, thiền sư Tông Diễn, bấy giờ đã đắc pháp ở chùa Vọng Lão trên Yên Tử, đã xuống núi đến kinh thành xin dâng vua một hộp “Ngọc khai thị”. Khi được triệu vào cung, sư dâng hộp lên thì bên trong chỉ có một tờ biểu kể rõ lợi ích của việc ứng dụng Phật pháp vào chính sự, nhằm đưa đến thái bình thịnh trị, cứu đời an dân, như đã từng thấy xưa kia ở thời Lý-Trần. Lợi ích này rõ ràng và tỏa sáng như một viên ngọc quý, tuy vô hình, nhưng không bị thời gian và lịch sử hủy hoại. Vua đọc xong bèn thỉnh thiền sư đến tham vấn, hỏi đạo. Được thiền sư giải đáp trôi chảy và nêu lên những báo ứng không tránh khỏi của tội hủy báng, ngăn trở hoặc bài xích Phật pháp, vua Lê Hy Tông đã tỉnh ngộ và sám hối.

Sân trước chùa Hoè Nhai có ba ngọn tháp ba tầng. Thành hội Phật giáo Hà Nội đã cho dựng tháp Ấn Quang kỷ niệm sự kiện Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu ngày 11-6-1963 tại Sài Gòn để phản đối chính sách đàn áp Phật giáo và chế độ gia đình trị của Ngô Đình Diệm. Trong thượng điện còn giữ được nhiều bức chạm hình tứ linh và các cửa võng sơn son thếp vàng, một đài sen gốm thuộc loại quý hiếm của thế kỷ 16 với các hình trang trí hoa cúc, vân xoắn ở những cánh sen và một quả chuông mang niên hiệu Long Đức 3 (1734).